نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار حقوق دانشگاه قم

2 دانشیار حقوق دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

طبق ماده377 قانون مدنی: «هر یک از بایع و مشتری‌حق ‌دارد از تسلیم مبیع‌ یا ثمن خودداری کند تا طرف دیگر حاضر به تسلیم شود ...»
این حق که هر یک از دو طرف عقد بیع می‌تواند تا دریافت عوض مورد تعهد خودازتسلیم موردتعهدخویش‌خودداری نماید، به «حق‌حبس» تعبیرشده است.
بر خلاف نظر پاره‌ای از نویسندگان حقوق مدنی ایران که حکم یاد شده در ماده مذکور را حکمی مخالف قاعده می‌دانند که به جز در مواردی که قانون بدان تصریح کند، نمی‌توان به وجود آن اظهار عقیده کرد؛ دیدگاه غالب در فقه امامیه و حقوق ایران، آن را مطابق قاعده و با ماهیت عقود معاوضی منطبق می‌داند، که علاوه بر بیع به سایر عقود معاوضی قابل تسری می‌باشد.
در برابر، در برخی از تألیفات فقهی و حقوقی، حق حبس از چارچوب عقود معاوضی خارج، و به تمام معاوضات قهری تعمیم داده شده است.
در مقاله حاضر‏، نویسندگان با طرح «نظریه عمومی حق حبس در تعهدات متقابل» که بر مبنای تقابل بین دو تعهد‏، تساوی و عدم رجحان یکی نسبت به دیگری پایه‌ریزی شده است، تلاش کرده‌اند تا برای حق حبس قلمروی گسترده‌تر از معاوضات ترسیم کنند، به گونه‌ای که از رابطه پیوند و همبستگی (قراردادی و قهری) بین دو تعهد فراتر رفته، همه مواردی را که دو تعهد در تقابل بایکدیگر قرار می‌گیرند، شامل شود؛ به طوری که با خودداری یکی از دو متعهد متقابل از ایفای‌تعهد، دیگری بتواند از اجرای تعهد خویش امتناع نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A General Theory of Right of Withdrawal in Mutual Obligations

نویسندگان [English]

  • Mohammad Bagher Parsapour 1
  • Mohammad Issaei Tafreshi 2

1 Assistant Professor of Law, Qom University

2 Associate Professor of Law, Tarbiat Modares University

چکیده [English]

According to Article 337 of the Iranian Civil Code, "Each of the seller and buyer is entitled to restrain from delivering the thing sold or the price until the other party is ready to deliver it".
The right that the parties of contract of sale can avoid delivering his/her subject of obligation until receiving his/her own consideration of subject of obligation is called the right of withdrawal.
Contrary to what some Iranian civil law commentators believe that the above mentioned provision is against the rule and limited to where explicitly provided by the law, the dominant view in Imamiya figh and Iranian law sees it as being according to the rule and nature of contracts of exchange and thus extending to contracts other than that of sale.
On the other hand, in some fighi and legal writings, the right of withdrawal is considered to go beyond the framework of exchange contracts covering all involuntary exchanges.
In the present article the authors have tried to draw an even broader scope for the right of withdrawal through proposing a general theory of right of withdrawal in mutual obligations based on the reciprocity of the two obligations and their equality in a way that it goes beyond the relationship between the two obligations which in turn involves all cases that obligations are mutual

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right of Withdrawal
  • Mutual Obligation
  • Exchange Contracts
  • Involuntary Exchanges
منابع
1ـ اردبیلی، مولی‌ احمد، مجمع‌الفایدة و البرهان،‌ جلد 8، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، 1411.
2- اصفهانی، شیخ محمدحسین، حاشیه کتاب‌المکاسب، جلد اول، قم، دارالمصطفی،چاپ اول، 1418.
3- آل بحرالعلوم، سیدمحمد‏، بلغه الفقیه، جلد دوم، تهران‏، مکتبه الصادق، چاپ چهارم، 1362.
4- امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، جلد اول، کتابفروشی اسلامیه، چاپ نهم، 1371.
5- انصاری، شیخ مرتضی، المکاسب، جلد اول، قم، انتشارات آرموس، چاپ دوم، 1382.
6- ــــــــ، المکاسب، جلد سوم، قم، انتشارات آرموس، چاپ دوم، 1382.
7- ایروانی، میرزاعلی، حاشیه کتاب‌المکاسب، جلد دوم، قم‏، منشورات دار ذوی‌القربی‏، چاپ اول‏، 1421‏.
8- ــــــــ، حاشیه کتاب المکاسب، قم، منشورات دار ذوی القربی، چاپ اول، 1421.
9- بحرانی، شیخ یوسف، الحدائق الناضره، جلد نوزدهم، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، 1405.
10- ــــــــ، الحدائق الناظره، جلد بیست و چهارم، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، 1405.
11- بروجردی، شیخ مرتضی، المستند فی شرح العروة الوثقی (تقریرات سیدابوالقاسم خویی)، جلد سی‌ام، ‌قم، مؤسسه احیاء الآثار الامام الخویی، چاپ اول، 1422.
12- تبریزی، میرزاجواد، ارشاد الطالب، جلد چهارم، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ اول، 1412.
13- توحیدی، محمدعلی، مصباح الفقاهة (تقریرات سیدابوالقاسم خویی‌)، جلد پنجم، قم، منشورات مکتبه الداوری، چاپ اول، بی‌تا.
14- جبعی‌عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، جلد دوازدهم، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول، 1416.
15- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد سوم، تهران، گنج دانش، چاپ اول، 1387.
16- ــــــــ، تئوری موازنه، تهران، گنج دانش، چاپ اول، 1381.
17- ــــــــ، دوره حقوق مدنی (حقوق تعهدات)، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1369.
18- ــــــــ، دایره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد اول، تهران، بنیاد راستاد، چاپ اول، 1357.
19- ــــــــ، حقوق خانواده، تهران، گنج دانش، چاپ دوم، 1376.
20- جیلانی (میرزای قمی)، میرزاابوالقاسم، جامع الشتات، جلد دوم، تهران، مؤسسه کیهان، چاپ اول، 1371.
21- حلی(علامه حلی)، حسین بن سدیدالدین، تحریر الاحکام الشرعیه، جلد چهارم، قم، مؤسسه الامام الصادق(ع)، چاپ اول، 1421.
22- ــــــــ، قواعد الاحکام الشرعیه، جلد دوم، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چاپ اول، 1413.
23- خراسانی، ملامحمدکاظم، حاشیه المکاسب، وزاره الارشاد الاسلامی، چاپ اول، 1406.
24- (امام)خمینی، سیدروح‌الله، البیع، جلد پنجم، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1368.
25- ــــــــ‏، البیع، جلد اول، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏، چاپ چهارم، 1368.
26- روحانی، سیدمحمد، المرتقی الی الفقه الارقی، جلد دوم، قم، دارالجلی، ‌چاپ اول، 1420.
27- سبزواری، محمدباقر، کفایه الاحکام، اصفهان، انتشارات مدرسه صدر، چاپ سنگی، بی‌تا.
28- سلطان، انور، احکام الالتزام، بیروت، دارالنهضه العربیه، 1983.
29- سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید (نظریه الالتزام بوجه عام)، جلد سوم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1958.‌
30- شهیدی، مهدی، حقوق مدنی (آثار قراردادها وتعهدات)، جلد سوم، تهران، مجد، چاپ اول، 1382.
31- شربینی خطیب، محمد، مغنی‌المحتاج، جلد دوم، شرکه مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی و اولاده بمصر، بی‌تا.
32- طباطبایی، سیدعلی، ریاض‌المسایل، جلد اول، قم، موسسه آل البیت، چاپ سنگی، 1404.
33- طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، حاشیه علی المکاسب، جلد اول، قم، دارالمصطفی، چاپ اول، 1423.
34- ــــــــ، العروة الوثقی (با حواشی عده‌ای از فقیهان)، جلد ششم، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چاپ دوم، 1425.
35- عاملی، سیدمحمد، نهایة المرام، جلد اول، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چاپ اول، 1413.
36- عدل، مصطفی، حقوق مدنی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، 1342.
37- غروی تبریزی، میرزاعلی، التنقیح فی شرح المکاسب (تقریرات سیدابوالقاسم خویی)، جلد چهلم، قم، مؤسسه احیاء الاثار الامام الخویی، چاپ اول، 1425.
38- کاسانی‌حنفی، علاءالدین ابوبکر، بدایع الصنایع، جلد پنجم، بیروت، دارالکتب‌العلمیه، چاپ اول، 1418.
39- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، جلد چهارم، تهران، شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا، چاپ دوم، 1376.
40- کرکی (محقق ثانی)، جامع المقاصد، بیروت، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1411.
41- کنی طهرانی، ملاعلی، تحقیق الدلایل، چاپ سنگی، 1304.
42- مامقانی، شیخ عبدالله، غایة الامال مع نهایة المقال، جلد پنجم، قم، ثامن الحجج – الصداقه، چاپ اول، 1423.
43- مراغی، میرعبدالفتاح، العناوین، جلد دوم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، 1418.
44- مرداوی حنبلی، علاءالدین، الانصاف، جلد چهارم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1400.
45- نجفی، شیخ محمدحسن، جواهرالکلام، جلد بیست و سوم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1981.
46- ــــــــ، جواهرالکلام، جلد بیست و هفتم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1981.
47- ــــــــ، جواهرالکلام، جلد سی و هفتم، بیروت، داراحیاء ‌التراث‌العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.
48- نجفی خوانساری، شیخ موسی، منیة الطالب (تقریرات میرزا حسین نایینی)، جلد اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، 1418.
49- نووی، محیی‌الدین یحیی، روضة الطالبین، جلد چهارم، بیروت، دارالفکر، 1415.
منابع
1ـ اردبیلی، مولی‌ احمد، مجمع‌الفایدة و البرهان،‌ جلد 8، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، 1411.
2- اصفهانی، شیخ محمدحسین، حاشیه کتاب‌المکاسب، جلد اول، قم، دارالمصطفی،چاپ اول، 1418.
3- آل بحرالعلوم، سیدمحمد‏، بلغه الفقیه، جلد دوم، تهران‏، مکتبه الصادق، چاپ چهارم، 1362.
4- امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، جلد اول، کتابفروشی اسلامیه، چاپ نهم، 1371.
5- انصاری، شیخ مرتضی، المکاسب، جلد اول، قم، انتشارات آرموس، چاپ دوم، 1382.
6- ــــــــ، المکاسب، جلد سوم، قم، انتشارات آرموس، چاپ دوم، 1382.
7- ایروانی، میرزاعلی، حاشیه کتاب‌المکاسب، جلد دوم، قم‏، منشورات دار ذوی‌القربی‏، چاپ اول‏، 1421‏.
8- ــــــــ، حاشیه کتاب المکاسب، قم، منشورات دار ذوی القربی، چاپ اول، 1421.
9- بحرانی، شیخ یوسف، الحدائق الناضره، جلد نوزدهم، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، 1405.
10- ــــــــ، الحدائق الناظره، جلد بیست و چهارم، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، 1405.
11- بروجردی، شیخ مرتضی، المستند فی شرح العروة الوثقی (تقریرات سیدابوالقاسم خویی)، جلد سی‌ام، ‌قم، مؤسسه احیاء الآثار الامام الخویی، چاپ اول، 1422.
12- تبریزی، میرزاجواد، ارشاد الطالب، جلد چهارم، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ اول، 1412.
13- توحیدی، محمدعلی، مصباح الفقاهة (تقریرات سیدابوالقاسم خویی‌)، جلد پنجم، قم، منشورات مکتبه الداوری، چاپ اول، بی‌تا.
14- جبعی‌عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، جلد دوازدهم، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول، 1416.
15- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد سوم، تهران، گنج دانش، چاپ اول، 1387.
16- ــــــــ، تئوری موازنه، تهران، گنج دانش، چاپ اول، 1381.
17- ــــــــ، دوره حقوق مدنی (حقوق تعهدات)، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1369.
18- ــــــــ، دایره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد اول، تهران، بنیاد راستاد، چاپ اول، 1357.
19- ــــــــ، حقوق خانواده، تهران، گنج دانش، چاپ دوم، 1376.
20- جیلانی (میرزای قمی)، میرزاابوالقاسم، جامع الشتات، جلد دوم، تهران، مؤسسه کیهان، چاپ اول، 1371.
21- حلی(علامه حلی)، حسین بن سدیدالدین، تحریر الاحکام الشرعیه، جلد چهارم، قم، مؤسسه الامام الصادق(ع)، چاپ اول، 1421.
22- ــــــــ، قواعد الاحکام الشرعیه، جلد دوم، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چاپ اول، 1413.
23- خراسانی، ملامحمدکاظم، حاشیه المکاسب، وزاره الارشاد الاسلامی، چاپ اول، 1406.
24- (امام)خمینی، سیدروح‌الله، البیع، جلد پنجم، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1368.
25- ــــــــ‏، البیع، جلد اول، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏، چاپ چهارم، 1368.
26- روحانی، سیدمحمد، المرتقی الی الفقه الارقی، جلد دوم، قم، دارالجلی، ‌چاپ اول، 1420.
27- سبزواری، محمدباقر، کفایه الاحکام، اصفهان، انتشارات مدرسه صدر، چاپ سنگی، بی‌تا.
28- سلطان، انور، احکام الالتزام، بیروت، دارالنهضه العربیه، 1983.
29- سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید (نظریه الالتزام بوجه عام)، جلد سوم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1958.‌
30- شهیدی، مهدی، حقوق مدنی (آثار قراردادها وتعهدات)، جلد سوم، تهران، مجد، چاپ اول، 1382.
31- شربینی خطیب، محمد، مغنی‌المحتاج، جلد دوم، شرکه مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی و اولاده بمصر، بی‌تا.
32- طباطبایی، سیدعلی، ریاض‌المسایل، جلد اول، قم، موسسه آل البیت، چاپ سنگی، 1404.
33- طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، حاشیه علی المکاسب، جلد اول، قم، دارالمصطفی، چاپ اول، 1423.
34- ــــــــ، العروة الوثقی (با حواشی عده‌ای از فقیهان)، جلد ششم، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چاپ دوم، 1425.
35- عاملی، سیدمحمد، نهایة المرام، جلد اول، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، چاپ اول، 1413.
36- عدل، مصطفی، حقوق مدنی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفتم، 1342.
37- غروی تبریزی، میرزاعلی، التنقیح فی شرح المکاسب (تقریرات سیدابوالقاسم خویی)، جلد چهلم، قم، مؤسسه احیاء الاثار الامام الخویی، چاپ اول، 1425.
38- کاسانی‌حنفی، علاءالدین ابوبکر، بدایع الصنایع، جلد پنجم، بیروت، دارالکتب‌العلمیه، چاپ اول، 1418.
39- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، جلد چهارم، تهران، شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا، چاپ دوم، 1376.
40- کرکی (محقق ثانی)، جامع المقاصد، بیروت، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1411.
41- کنی طهرانی، ملاعلی، تحقیق الدلایل، چاپ سنگی، 1304.
42- مامقانی، شیخ عبدالله، غایة الامال مع نهایة المقال، جلد پنجم، قم، ثامن الحجج – الصداقه، چاپ اول، 1423.
43- مراغی، میرعبدالفتاح، العناوین، جلد دوم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، 1418.
44- مرداوی حنبلی، علاءالدین، الانصاف، جلد چهارم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1400.
45- نجفی، شیخ محمدحسن، جواهرالکلام، جلد بیست و سوم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1981.
46- ــــــــ، جواهرالکلام، جلد بیست و هفتم، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1981.
47- ــــــــ، جواهرالکلام، جلد سی و هفتم، بیروت، داراحیاء ‌التراث‌العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.
48- نجفی خوانساری، شیخ موسی، منیة الطالب (تقریرات میرزا حسین نایینی)، جلد اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، 1418.
49- نووی، محیی‌الدین یحیی، روضة الطالبین، جلد چهارم، بیروت، دارالفکر، 1415.
CAPTCHA Image