نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار و عضو هیأت علمی گروه حقوق، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
2 مدرس دانشگاه -قاضی دادگستری، تهران، ایران
چکیده
قاعده احسان ازجمله قواعد فقهی است که در جهت حمایت از اشخاص محسن، ضمان ناشی از اعمال آنان را منتفی میداند. مشابه این قاعده، نظریه«مصونیت نیکوکار»است که با سابقه‌ای دوهزارساله در حقوق کامن لا شکل گرفته و مانند «قاعده احسان»،نیکوکاران را معاف از مسئولیت می‌شمارد. هر یک از این قواعد، شرایطی را برای نیکوکار برشمرده‌اند که در دو شرطِ اقدام بر اساس حسن نیت یا انگیزه احسان و عدم دریافت عوض برای عمل انجام‌شده، اتفاق‌نظر دارند. صرف‌نظراز مسئله معافیت نیکوکاران که در منابع حقوقی متعددی بررسی‌شده است، موضوع قابل توجه حدود معافیت نیکوکاران از مسئولیت است که مطلق نیست. شخص نیکوکار نیز در شرایطی مسئول خسارات وارده از اعمال خود است؛ هرچند اقدام او با انگیزه احسان و بلاعوض باشد. ازجمله این موارد ایجاد خسارات عمدی، ضرر بیشتر و وجود تکلیف قانونی یا قراردادی در کمک به دیگران یا ایراد ضرر به‌صورت اتلاف است که این امر در قانون مجازات سابق به‌صراحت پیش‌بینی شده بود، لیکن حذف عباراتی در قانون جدید موجب تشکیک در امکان طرح مسئولیت مدنی نیکوکار شده است. در نظام حقوقی کامن‌لا نیز نیکوکاران معاف از مسئولیت نیستند و در فرضی که تکلیفی قانونی یا قراردادی داشته باشند یا اینکه موجبات ضرری بیش ازآنچه را حادثه برای قربانی ایجاد کرده است فراهم آورند و یا مرتکب تقصیر سنگین شوند، مسئولیت جبران خسارات وارده بر آنان تحمیل می‌گردد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Tortious Liability of Good Samaritan by Comparative Study in Islamic Jurisprudence and Law
نویسندگان [English]
- Maryam Thaghafi 1
- Abbas Niazi 2
1 Assistant Professor and Faculty Member, Department of Law, Zanjan University, Zanjan, Iran
2 University professor & Judge of Justice, Tehran, Iran.
چکیده [English]
Ehsan rule is among Islamic jurisprudence rules that in order to support good Samaritans, knowing excluded the tortious liability arising from their actions. Similar to this rule, is the doctrine of Good Samaritan Immunity that has formed in common law with a 2000 year history and like Ehsan rule and Good Samaritan will be considered exempted from liability. Each of these rules is considered some conditions for good Samaritans that that agree in two conditions: acting based on good faith and no consideration for action. Aside from the exemption of good Samaritans that have been investigated in numerous books and articles, significant issue is the exemption of good Samaritans from liability that is not unqualified and absolute. Good Samaritan also is liable for losses resulting from his actions although the action is motivated by charity and gratuitous. Among these are creation of intentional damages, more losses and any legal or contractual duty in helping others and with harm in from of loss which will be studied in this paper.
کلیدواژه‌ها [English]
- Ehsan rule
- good Samaritan immunity
- tortious liability
- good Samaritan
الف. کتب و مقالات
الف- 1. فارسی
- اردبیلی، محمدعلی (1385)، حقوق جزای عمومی، جلد 1، چاپ دهم، تهران: میزان.
- افشار قوچانی، زهره (1389)، «قوه قاهره و مسئولیت مدنی»، ماهنامه کانون، شماره 113، ص 123-141.
- آیتی، سیدمحمدرضا و علی پورجواهری (1387)، «نقش قاعده احسان در مسئولیت مدنی پزشک»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، سال پنجم، شماره 14، ص 11-26.
- باریکلو، علیرضا (1393)، مسئولیت مدنی، چاپ پنجم، تهران: میزان.
- بهرامی احمدی، حمید (1395)، ضمان قهری، چاپ دوم، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- پارساپور، محمدباقر (1382)، «اضطرار در حقوق مسئولیت مدنی»، نامه مفید، سال نهم، شماره 40، ص 141-158.
- جمعی از مؤلفان (1382)، مجله فقه اهل‌بیت، جلد 9 و 53، چاپ اول، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت.
- جنیدی، لعیا (1378)، «تقصیر زیان‌دیده»، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 46، ص 51-91.
- حیاتی، علی عباس (1392)، مسئولیت مدنی، چاپ یکم، تهران: میزان.
- سعدی، حسین‌علی (1390)، «تحلیل مسئولیت پزشک در قبال خسارات غیرعمدی در پرتو قاعده احسان»، فصلنامه فقه پزشکی، سال سوم، شماره 7 و 8، ص 41-71.
- شاهرودی، سیدمحمود هاشمی (1419 ق)، بایسته‌های فقه جزا، چاپ اول، تهران: میزان.
- الشریف، محمدمهدی (1392)، منطق حقوق، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- شهیدی، مهدی (1386)، تشکیل قراردادها و تعهدات، جلد 1، چاپ ششم، تهران: مجد.
- صفائی، سیدحسین (1364)، «مفهوم تقصیر سنگین در ارتباط با شرط عدم مسئولیت»، مجله حقوقی بین‌المللی، شماره 4، ص 165- 196.
- صفایی، سیدحسین و حبیب‌اله رحیمی (1395)، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، چاپ نهم، تهران: سمت.
- طاهری، حبیب‌الله (1418 ق)، حقوق مدنی، جلد 2، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- عبدی، یاسر (1397)، «تحلیل فقهی حقوقی آثار اضطرار در مسؤولیت غیر قراردادی»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال چهاردهم، شماره 51، ص 77- 98.
- علیدوست، ابوالقاسم (1387)، «قرآن کریم و قاعده "احسان"»، فقه و حقوق، سال پنجم، شماره 17، ص 7- 38.
- کاتوزیان، ناصر (1388)، «تحول مفهوم تقصیر در حقوق مسئولیت مدنی»، فصلنامه حقوق، دوره 39، شماره 1، ص 189- 214.
- کاتوزیان، ناصر (1391)، مسئولیت مدنی، الزام‌های خارج از قرارداد، ج 1، چاپ یازدهم، تهران: دانشگاه تهران.
- کاظمی، محمود (1384)، «آثار تقصیر زیان‌دیده بر مسئولیت مدنی»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره 28، ص 109- 142.
- کاتوزیان، ناصر (1387)،مقدماتی، حقوق مدنی اعمال حقوقی، چاپ سیزدهم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- محقق داماد، سیدمصطفی (1406 ق)، قواعد فقه، جلد 2 و 3، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- مصطفوی، سیدمصطفی (1384)، «احسان؛ منبع مسئولیت»، فقه حقوق، سال دوم، شماره 6، ص 63- 88.
- یزدانیان، علیرضا (1386)، حقوق مدنی، قواعد مسئولیت مدنی، جلد 1، چاپ اول، تهران: میزان.
- یزدانیان، علیرضا و عباس نیازی (1396)، «بررسی مسئولیت مدنی امدادگران، ناشی از حیوانات مورد استفاده در عملیات امدادی»، فصلنامۀ علمی – پژوهشی امداد و نجات، دوره نهم، شماره 36، ص 54- 68.
الف- 2. عربی
- ابن منظور، ابوالفضل، جمال‌الدین، محمد بن مکرم (1414 ق)، لسان العرب، جلد 11، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر الطباعه و النشر و التوزیع.
- آل کاشف الغطا، محمدحسین (1359 ق)، تحریر المجله، جلد 1، نجف: مؤسسه کاشف الغطا.
- بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ موسوی (1419 ق)، القواعد الفقهیه، جلد 4، چاپ اول، قم: الهادی.
- البوزنو، محمدصدقی احمد (1423 ق)، موسوعه القواعد الفقه، جلد 5، چاپ 1، بیروت.
- جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سیدمحمود هاشمی (1423)، موسوعه الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب إهل البیت، جلد 7، چاپ اول، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت.
- حلّى، مقداد بن عبدالله سیورى (1404 ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، جلد 4، چاپ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
- حلّى، نجم‌الدین جعفر بن زهدرى (1428 ق)، إیضاح ترددات الشرائع، جلد 2، چاپ دوم، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
- دزفولی، مرتضی بن محمدامین انصاری (بی‌تا)، فرائد الأصول، جلد 6 و 1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- رشتی، میرزا حبیب‌الله (بی‌تا)، کتاب الغصب، بی‌نا.
- عاملی، سیدجواد بن محمد حسینی (بی‌تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، جلد 5، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- عاملی، شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1413 ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، جلد 2، چاپ اول، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
- لنکرانی، محمد فاضل موحدی (1416 ق)، القواعد الفقهیه، چاپ اول، قم: خانه مهر.
- مراغی، سیدمیرعبدالفتاح بن علی حسینی (1417 ق)، العناوین الفقهیه، جلد 2، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- مصطفوی، سیدمحمدکاظم (1421 ق)، القواعد- مائه قاعده فقهیه، چاپ چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- مکارم شیرازی، ناصر (1411 ق)، القواعد الفقهیه، جلد 1، قم: مطبعه الحکمه، مدرسه امام علی علیه السلام.
- نائینی، میرزا محمدحسین غروی (1413 ق)، المکاسب و البیع، جلد 1، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- نجفی، کاشف الغطاء، جعفر بن خضر مالکی (1381 ق)، القواعد السته عشر، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
- نجفی، کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر (1422 ق)، أنوار الفقاهه-کتاب المکاسب، چاپ اول، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
- نجفی، کاشف الغطاء، علی بن محمدرضا بن هادی (1381 ق)، النور الساطع فی الفقه النافع، جلد 1، چاپ اول، نجف: مطبعه الآداب.
- نجفی، محمدحسن (1404 ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 43، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
الف- 3 لاتین
- Best, Arthur, Barnes, David W (2007). Basic Tort Law, Aspen Publishers.
- Carper, Donald L. Mckinsey John A (2012). Understanding the Law, Cengage Learning, 6thed.
- Couing, Mary Pat, Kelley, Patricia Watts (2012). Annual Review of Nursing Research, Vol.30, Springer Publishing Company.
- Hafter, Jacob, Fedor, Victoria L (2004). EMS and The Law, Jones & Bartlett Learning.
- Hudson, David L (2010). The Handy Law Answer Book, United State Of America: Visible Ink Press.
- Lewis, Marcia A. Tamparo, Carol D. Tatro, Berenda M (2012). Law, Ethics, & Bioethics for the Health Professions, F.A.Davis Company, 7thed.
- Lippman, Matthew (2010). Contemporary Criminal Law, United States of America: Sage Publications.
- MacDonald, Russell D. Burgess, Robert J (2010). Emergency Care in the Streets, Jones & Bartlett Publisher, 6thed.
- Morissette, Emily Lynch (2009). Personal Injury and The Law of Torts for Paralegals, United States of America, Aspen Publishers.
- Mulheron, Rachael (2010). Medical Negligence: Non-patient and Third Party Claims, Ashgate Publishing.
- Rodway, Matthew, Complexity of Good Samaritan Laws for Health Professionals, Available at: Http://ssrn.com/abstract=1519566/1-29.
- Richards, Edward P. Rathbun, Katharine C (1999). Medical Care Law, United State of America, Aspen Publication.
- Samaha, Joel (2011). Criminal Law, Cengage Learning, 10thed.
- Schwab, Nadine, Gelfman, Mary H.B (2005). Legal Issues in School Health Services, United State of America, iunivese.
- Sharpe, Charles C (1999). Nursing Malpractice, Unitad States of America, Greenwood Publishing Group.
- Smits, Jan M (2000). The Good Samaritan in European Private Law on the Perils of Principles without a Programme and a Programme for the Future, Maastricht University, Kluwer, 1-46.
- Somit, Albert, Peterson, Steven A (2003). Human Nature and Public Policy, Palgrave Macmillan.
- Staunton, Patricia, Chiarella, Mary (2013). Law for Nurses And Midwives, Elsevier Australia, 7thed.
- Waisman, Dov (2011). Negligence, Responsibility, and the Clumsy Samaritan: Is There A Fairness Rationale for The Good Samaritan Immunity? Georgia State University Law Review.
- Wilkinson, Judith M. Treas, Leslie (2011). Fundamentals of Nursing, 2nded, Vol.1, F.A. Davis Company.
)
ارسال نظر در مورد این مقاله