نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار دپارتمان حقوق، دانشگاه مفید، قم، ایران.
چکیده
هرچند در قانون مجازات اسلامی 1392 در عباراتی صریح، و موافق با اصول متعدد قانون اساسی، افزون بر پذیرش کلی اصل قانونی بودن جرم و مجازات، به اعتبار کامل این اصل در تعزیرات، قصاص و دیات تأکید شده، اما به نظر می‌رسد قانون‌گذار در حدود این اصل را انکار و تلاش کرده است به استناد برخی از اصول قانون اساسی، اجازة رجوع به فقه را در حدود ذکرنشده در قانون صادر کند. این در حالی است که در فقه اسلامی اختلاف بسیار زیادی دربارة تعداد حدود و احکام و شرایط آنها وجود دارد که عملاً هم قاضی را در رجوع به فقه دچار سرگردانی می‌کند و هم باعث ایجاد مشکلات برای شهروندان می‌گردد. در این نوشته، با نگاهی اجمالی به حیطة حدانگاری رفتارها در کلام فقیهان، در پی اثبات این نکته‌ایم که اولاً استناد مادة 220 قانون مجازات اسلامی به اصل 167 قانون اساسی برای توجیه جواز رجوع به فقه در جرم دانستن رفتارهای خارج از قانون نادرست و خلاف اصول صریح قانون اساسی است و ثانیاً اگر این ماده را در معنای جواز رجوع به فقه لازم‌الاجرا بدانیم، باید به قدر متیقن رفتارهای اجماعی حدی بسنده کرد. پیشنهاد نویسنده حذف این مادة خلاف قانون اساسی است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Hodud in the light of the principle of legality with a comparative view of Shiite and Sunni jurisprudence
نویسنده [English]
- Hossein Soleimani
Assistant Professor, Law of Department, Mofid University, Qom, Iran.
چکیده [English]
In the Islamic Penal Code of 1392, in correct expressions and in accordance with various principles of the Constitution, the principle of legality of crime and punishment, in general, has been accepted and in addition, the full validity of this principle has been emphasized in Taazitat, Qisas and Diyat. Despite this, it seems that the legislator has denied the principle of legality within the Hodud and, according to some principles of the Constitution, has tried to issue a license to refer to jurisprudence regarding the Hodud not mentioned in the penal law.
Despite this, it should be noted that in Islamic jurisprudence, there is a great deal of disagreement about the number of Hodud and their rules and conditions, which in practice both confuses the judge in referring to jurisprudence and causes problems for citizens. In this article, with a brief look at the limitation of behaviors in the words of jurists, we seek to prove that first of all, citing Article 220 of the Islamic Penal Code to Article 167 of the Constitution to justify the permission to refer to jurisprudence in criminalizing illegal behavior is wrong and unprincipled. It is explicit of the constitution, and secondly, if we consider article 220 in the sense of the permission to refer to the applicable jurisprudence, we must suffice with a certain degree of consensus behavior. The author believes that Article 220 is against the principles of the Constitution and should be abrogated.
کلیدواژه‌ها [English]
- Principle of Legality
- Non-mentioned Hodud
- Constitution Article 167
- Article 220
- Sunni jurisprudence
- Shiite Jurisprudence
- آخوندی، محمود (1394)، شناسای آیین دادرسی کیفری، دفتر اول: کلیات و دعاوی ناشی از جرم، چاپ هفدهم، تهران: دوراندیشان.
- احمدزاده، رسول و غلامحسین الهام (1395)، «قبض و بسط اصل 167 قانون اساسی در قلمرو کیفری»، فصلنامة مجلس و راهبرد، دورة 25، شمارة 95، صص247-272.
- اردبیلی، محمدعلی (1397)، کلیات حقوق جزا، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- اکبری، محمدجواد و سیدحسین هاشمی (1395)، «واکاوی مصادیق تعزیرات منصوص در فقه امامیه: تبیین تبصرة 2 مادة 115 قانون مجازات اسلامی سال 92»، فصلنامة جستارهای فقهی و اصولی، دورة 4، شمارة 4، صص33-59.
- الهام، غلامحسین و رضا زهروی (1396)، «بررسی تطبیقی چالش‌های ناشی از سکوت قانون در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه»، مطالعاتحقوقتطبیقی، دورة 8، شمارة 2، صص443-473.
- امیدی، جلیل (1397)، «نظریة اسلامی تفسیر نصوص جزایی»، در: علی‌حسین نجفی ابرندآبادی (زیرنظر)، دایره‌المعارف علوم جنایی، کتاب سوم، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- امیدی، جلیل (1398)، تفسیر قانون در حقوق جزا، چاپ اول از ویراست سوم، تهران: نشر میزان.
- بشیریه، تهمورث (1387)، «پاسداشت حقوق اساسی در پرتو تعامل اصول 36 و 167 قانون اساسی»، مجلة حقوقی دادگستری، دورة 72، شمارة 62 و 63، صص145-156.
- حاجی ده‌آبادی، احمد (1396)، جرایم علیه اشخاص: قتل، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- حبیب‌زاده، محمدجعفر (1383)، «مجازات عمل حرام و تعارض آن با قانون‌مداری در قانون اساسی»، نشریة حقوق اساسی، دورة 2، شمارة 3، صص 8-24.
- حبیب‌زاده، محمدجعفر و محمد توحیدی‌فر (1386)، قانون‌مداری در قلمرو حقوق کیفری، چاپ اول، تهران: نشر دادگستر.
- سلیمانی، حسین (1398)، «تعزیر منصوص شرعی در قانون مجازات اسلامی در پرتو اصل قانونمندی حقوق کیفری»، پژوهشنامة حقوق کیفری، دورة 19، شمارة 1، صص 105-133.
- سلیمانی، حسین (1399)، «جایگاه و گسترة مادة 220 قانون مجازات اسلامی در پرتو اصل قانونمندی حقوق کیفری (با تأکید بر ارتداد)»، در: محمودی جانکی، فیروز و غلاملو، جمشید (به کوشش)، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی تحولات حقوق کیفری کشورهای اسلامی در پرتو تعامل شرع و حقوق، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- روزنامة جمهوری اسلامی، 7 آذر 1385، شمارة 7927.
- کاتوزیان، امیرناصر (1376)، «جایگاه حقوق اسلامی در نظم حقوقی»، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دورة 36، صص 41-72.
- کریمی، حسین (1365)، موازین قضایی از دیدگاه امام خمینی، چاپ اول، قم: انتشارات شکوری.
- مجلسی، محمدباقر (بی‌تا)، حدود و قصاص و دیات، چاپ اول، تهران: موسسه نشر آثار اسلامی.
- محقق داماد، سیدمصطفی (1394)، قواعد فقه4، بخش جزایی، چاپ سی‌ویکم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1391)، مبانی فقهی آرای فقهای شورای نگهبان پیرامون لایحة حدود و قصاص و مقررات آن، چاپ اول، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.
- منصورآبادی، عباس (1397)، کلیات حقوق جزا، چاپ چهارم، تهران: نشر میزان.
- مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (1379)، صحیفة امام،چاپ سوم، تهران: مؤسسة تنظیم ونشر آثار امام‌خمینی.
- مظهر قراملکی، علی و علی دادخواه (1397)، «جرم‌انگاری بدعت؛ مطالعة تطبیقی در مذاهب اسلامی»، فصلنامة فقه و مبانی حقوق اسلامی، دورة 51، شمارة 1، صص 221-243.
- موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم (1392)، حقوق و دادرسی کیفری در آیینة فقه، چاپ اول، قم: انتشارات رادنگار.
- موسویان، سیدابوالفضل (1389)، دین و آزادی: بحثی دربارة آزادی عقیده، جهاد ابتدایی و ارتداد، چاپ اول، قم: صحیفة خرد.
- نوبهار، رحیم (1389)، اهداف مجازات‌ها در جرایم جنسی: چشم‌اندازی اسلامی، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- نوبهار، رحیم (1396)، اصل قضایی بودن مجازات‌ها: تحلیل فقهی حق بر محاکمة عادلانه، چاپ دوم، تهران: شهر دانش.
- ولایی، عیسی (1390)، «حد و تعزیر و موارد جایگزینی هریک با دیگری با رویکردی به دیدگاه امام خمینی»، پژوهشنامة متین، دورة 13، شمارة 53، صص 141-160.
- هاشمی، سیدحسین (1386)، ارتداد و آزادی، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
- ابن‌براج طرابلسی، عبدالعزیز (1406ق )، المهذب، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن‌حزم ظاهری، علی بن‌احمد بن‌سعید (1352ق)، المحلی،چاپ اول، قاهره: اداره الطباعه المنیریه.
- ابن‌سعید حلی، یحیی (1405ق)، الجامع للشرایع، چاپ اول، قم: مکتبه العلمیه.
- ابن‌عثیمین، محمد بن‌صالح (1425ق)، الشرح الممتع علی زاد المستقنع، چاپ اول، ریاض: دار ابن‌جوزی.
- ابن‌فهد حلی، جمال‌الدین احمد ابن‌محمد (1413ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ابن‌قدامه مقدسی حنبلی (1421ق)، عبدالله بن‌محمد، المقنع فی فقه الامام احمد بن‌حنبل الشیبانی، چاپ اول، جده: مکتبه السوادی.
- ابن‌نجیم مصری حنفی، زین‌الدین ابن ابراهیم (1418ق)، البحر الرائق شرح کنز الدقائق (فی فروع الحنفیه)، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن‌همام حنفی، محمد بن‌عبدالواحد (1424ق)، شرح فتح‌القدیر علی الهدایه، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- تبریزی، جواد (1386)، تنقیح مبانی العروه: کتاب الصوم، چاپ اول، قم: دارالصدیقه الشهیده.
- جزیری، عبدالرحمن (2003م)، الفقه علی مذاهب الاربعه، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- حلبی، تقی‌الدین ابوالصلاح (1392)، الکافی فی‌الفقه، تحقیق رضا استادی، چاپ دوم، قم: مؤسسة بوستان کتاب.
- خوئی، سیدابوالقاسم (1393)، مبانی تکمله المنهاج، چاپ چهارم، تهران: انتشارات خرسندی.
- سید مرتضی (1415ق)، علی بن‌حسین، الانتصار، چاپ اول، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- شهید ثانی، شیخ زین‌الدین عاملی (1437ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، چاپ دوازدهم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن‌علی العاملی (1429ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، چاپ چهارم، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
- شیخ بهایی، محمد بن‌حسین (1319)، جامع عباسی، تهران: انتشارات فراهانی.
- شیخ صدوق، محمد بن‌علی بن‌بابویه (1384)، المقنع، چاپ دوم، قم: موسسة الامام الهادی.
- شیخ طوسی، محمد بن‌حسن (1400ق)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ دوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
- طباطبایی حکیم، سید محمدسعید (1427ق)، مسائل معاصره فی فقه القضا، چاپ دوم، نجف اشرف: دارالهلال.
- طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1393)، العروه الوثقی و التعلیقات علیها (13ج)، چاپ اول، قم: مؤسسه السبطین. العالمیه.
- غرناطی، محمد بن‌احمد (1434ق) ، القوانین الفقهیه فی تلخیص مذهب المالکیه و التنبیه علی مذهب الشافعیه و الحنفیه و الحنبلیه، چاپ اول، بیروت: دار ابن‌حزم.
- فیض کاشانی، محمدمحسن (1401ق)، مفاتیح الشرائع، چاپ اول، قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
- گلپایگانی، محمدرضا (1414ق)، الدر المنضود فی احکام الحدود، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
- محاملی شافعی، احمد بن‌محمد (1416ق)، اللباب فی فقه الشافعی، چاپ اول، مدینه: دارالبخاری.
- محقق اردبیلی، احمد بن‌محمد (1417ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، چاپ دوم، قم: موسسه النشر الاسلامی.
- محقق حلی، جعفر بن‌حسن (1413ق)، المختصرالنافع، چاپ اول، قم: مکتبه البعثه.
- محقق حلی، جعفر بن‌حسن (1425ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (2ج)، با تعلیقات سیدصادق حسینی شیرازی، چاپ یازدهم، بیروت: دارالقاری.
- محقق کرکی (1409ق)، رسائل المحقق الکرکی، چاپ اول، قم: مکتبه آیه‌الله العظمی المرعشی النجفی.
- منتظری، حسین‌علی (بی‌تا)، کتاب الحدود، قم: انتشارات دارالفکر.
- موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم (1427ق)، فقه الحدود و التعزیرات، چاپ دوم، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
- موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1418ق)، تحریر الوسیله، چاپ اول، دمشق: سفاره جمهوریه الاسلامیه الایرانیه.
- نسفی، عبدالله ابن‌احمد (1432ق/2011م)، کنزالدقائق فی الفقه الحنفی، چاپ اول، مدینه: دارالسراج.
)